Przejdź do zawartości

Wymarłe ptaki holocenu

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Reliktowiec mały (Moho braccatus), jeden z wymarłych ptaków wyspy Kauaʻi. Ostatni znany osobnik był samcem, po raz ostatni jego śpiew słyszano w 1987

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) w 2021 wymieniała 159 gatunków wymarłych ptaków holocenu. IUCN klasyfikuje jednak wyłącznie ptaki wymarłe po 1500 roku. Prócz nich znane są także inne, nieuznawane przez IUCN wymarłe gatunki, niekiedy wykazane tylko ze szczątków kopalnych, oraz 63 wymarłe podgatunki. W 2009 znano 523 gatunki ptaków wymarłe podczas całego holocenu, to jest od roku 11 700 b2k.

Choć większość gatunków ptaków (ponad 80%) występuje na kontynentach, to zdecydowana większość wymarłych gatunków (około 88–95,3%) zamieszkiwała wyspy (odsetek ten jest zmienny zależnie od przyjętej systematyki). Często ich wymarcie było wynikiem introdukcji na wyspy gatunków inwazyjnych, takich jak koty, szczury czy kozy, które polują na ptaki lub niszczą środowisko ich życia. W 2011 roku 14 gatunków uznano za krytycznie zagrożone i przypuszczalnie wymarłe (CR[PE]; Critically Endangered [Possibly Extinct]), jeden za krytycznie zagrożony i prawdopodobnie wymarły na wolności (CR[PEW]; Critically Endangered [Possibly Extinct in Wild]). W czasach współczesnych zwalnia tempo wymierania ptaków na wyspach. Coraz szybciej wymierają one jednak na kontynentach ze względu na coraz szybsze i powszechniejsze niszczenie środowiska ich życia. Możliwe, że kolejna fala wymarć dotknie Ameryki Południowej, w której współcześnie odnaleźć można największe bogactwo gatunków ptaków – na liście South American Classification Committee figuruje ich 3368, co stanowi blisko jedną trzecią wszystkich znanych współcześnie. Wiele z nich występuje wyłącznie na terenie jednego państwa, pasma górskiego czy typu lasu. Niewielki zasięg w połączeniu z wycinką lasów doprowadzić może do ich wyginięcia.

Tło historyczne

[edytuj | edytuj kod]

Prawdopodobnie u ptaków udokumentowano przebieg wymierania lepiej, niż u jakiejkolwiek innej grupy zwierząt[1]. Dzięki działalności ludzi zachodzi obecnie wymieranie holoceńskie – tak zwana szósta katastrofa – które szczególnie nasiliło się w wieku XIX i XX[2]. Ptaki skolonizowały niemal wszystkie obszary i środowiska na ziemi, łącznie z najbardziej izolowanymi archipelagami. Część z nich, żyjąca na wyspach, zatraciła zdolność lotu. Ptaki jako zwierzęta stosunkowo duże i rzucające się w oczy są i były szczególnie pożądane jako źródło pokarmu czy potencjalne trofea lub okazy muzealne. Zdaniem autorów Extinct Birds (2010) w ostatnim czasie żadna grupa kręgowców nie ucierpiała tak jak ptaki[3].

Po raz pierwszy temat wymarłych ptaków podjął Walter Rothschild w wydanej w 1907 książce Extinct Birds. Jak na tamte czasy była to dość ekscentryczna pozycja. Rothschild był zapalonym kolekcjonerem wszystkich rzadkich okazów przyrodniczych. Członkowie jego rodziny byli bankierami, dzięki czemu miał dostateczną ilość środków finansowych, by wysyłać swoich kolekcjonerów w różne części świata; bez jego starań wymarcie wielu ptasich gatunków pozostałoby niezauważone[3]. We wstępie Extinct Birds Rothschild odnotował[4]:

Badania nad formami życia nieistniejącymi już na ziemi, znanych z nielicznych pozostałości, wywoływały duże zainteresowanie niemal od początku historii. Niewielki wycinek tej szerokiej dziedziny, o którym piszę na kolejnych stronach cieszy się szczególną popularnością, jako że w większości traktuje o formach znanych z życia naszym bezpośrednim przodkom, a nawet niektórym z nas. [...] Człowiek tępił, i nadal tępi, gatunki bezpośrednio – zarówno dla jedzenia, jak i dla sportu, ale przyczynia się do ich zanikania na wiele innych sposobów. [...] Przygnębiającym faktem pozostaje to, że człowiek i jego satelity, koty, szczury, psy i świnie, są najgorszym i tak naprawdę jedynym znaczącym narzędziem niszczenia rodzimej awifauny, gdziekolwiek się nie dostaną.

We wstępie do swojego dzieła Rothschild przytoczył wiele przyczyn wymierania ptaków, zarówno naturalnych kataklizmów, jak i zdarzeń mających miejsce wyłącznie z winy człowieka[4]. Wymienił zarówno ptaki wymarłe w czasach mu bliskich lub stojące na skraju wymarcia, jak i te znane wyłącznie ze szczątków kopalnych. Extinct Birds zdobiło 45 tablic barwnych, nie zawsze wiarygodnych[5].

50 lat później temat podjął ponownie James Cowan Greenway, który w 1958 opublikował Extinct and Vanishing Birds of the World; druga edycja ukazała się w 1967. Autor spędził lata na zbieraniu materiałów do tej książki, która obejmowała gatunki zarówno wymarłe, zagrożone wymarciem, jak i hipotetyczne. W 1987 Errol Fuller wydał kolejną, obficie ilustrowaną książkę poświęconą wymarłym ptakom; poszerzona edycja ukazała się w 2000. Zwróciła uwagę odbiorców na problem wymierania ptaków i jeszcze w pierwszym dziesięcioleciu XXI wieku była cytowana w pracach akademickich jako ważne naukowe źródło. Wszystkie wspomniane prace skupiały się na ptakach wymarłych od około 1600, ze względu na moment pojawienia się pisemnej dokumentacji. W 2010 nakładem A&C Black ukazała się książka Extinct Birds. Zdaniem autorów, wiele krytycznie zagrożonych w momencie pisania książki gatunków może wymrzeć w nadchodzącej dekadzie czy dwóch[3]. W czasach współczesnych zwalnia tempo wymierania ptaków na wyspach. Coraz szybciej wymierają one jednak na kontynentach ze względu na postępujące niszczenie środowiska ich życia[6]. Bazę danych na temat wymarłych ptaków tworzy wyłącznie Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN); w przypadku wymarłych ssaków dodatkowo funkcjonuje jeszcze lista CREO (Committee on Recently Extinct Organisms at the American Museum of Natural History)[7].

Rozmieszczenie geograficzne

[edytuj | edytuj kod]

Choć większość gatunków ptaków (ponad 80%) występuje na kontynentach, to zdecydowana większość wymarłych gatunków (około 88%) zamieszkiwała wyspy[8], głównie Pacyfiku[9]. Inne źródło, wymieniające 128 gatunków ptaków, wymienia także inny odsetek wymarłych na wyspach (95,3%)[7]. Szczególnie dotkliwe dla ptaków było rozprzestrzenianie się polinezyjskich żeglarzy na wyspach Oceanu Spokojnego, wskutek którego wymarło od 820 do 1960 gatunków ptaków[9] (według innego źródła liczba ta mogła przekroczyć 2000[10]). Szacunkowo w holocenie na wyspach wszystkich oceanów wymarło 60% z około 3500 endemicznych dla tych wysp gatunków; są to jednak bardzo pobieżne szacunki[7].

W przypadku Hawajów i Nowej Zelandii dobrze poznane są także ptaki znane wyłącznie ze szczątków kopalnych (w tym subfosylnych). Od czasu przybycia ludzi na Hawaje (między 1500 a 2000 rokiem p.n.e.) wymarło 60 gatunków znanych wyłącznie ze skamieniałości. W przeciągu XIX i XX wieku wyginęło 20–25 hawajskich gatunków ptaków. Współcześnie najbogatsza w gatunki jest wyspa Hawaiʻi, ale z zapisu kopalnego wiadomo, że niegdyś więcej gatunków zamieszkiwało Oʻahu i Maui[10].

Autorzy Extinct birds of New Zealand (2006) wymienili 51 wymarłych gatunków ptaków Nowej Zelandii i podległych jej wysp, w tym 10 gatunków moa wymarłych jeszcze przed nadejściem Europejczyków na wyspy[11]. W latach 80. XX wieku rozpoznawano 206 rdzennych gatunków gniazdujących na Nowej Zelandii, w tym 51 (25%) wymarłych; w 2009 było to odpowiednio 242 i 59 (24%) gatunków. Zmiana ta wynika ze zmian w systematyce – podnoszenia niektórych wymarłych podgatunków do rangi gatunków, np. takahe północnego (Porphyrio mantelli) i garlicy pacyficznej (H. (n.) spadicea), uznawania gatunków wcześniej nieuznawanych, np. Fulica prisca lub opisywania nowych gatunków, jak pingwina Megadyptes waitaha[12].

Jedynym wymarłym ptakiem wysp Galapagos jest żarek mały (Pyrocephalus (r.) dubius), przez IUCN rozpoznawany jako odrębny gatunek, jednak przez niektórych autorów jako podgatunek żarka rubinowego (P. rubinus)[13] lub wydzielonego z niego żarka galapagoskiego (P. nanus)[14].

Na terytorium Australii od 1750 (w okolicach początku intensywniejszej aktywności ludzi na kontynencie) do końca XX wieku wymarło 26 gatunków ptaków[15], z czego tylko 1 występował na kontynencie (świergotka rajska, Psephotellus pulcherrimus)[16].

Kontynenty

[edytuj | edytuj kod]
Martha, ostatni gołąb wędrowny (Ectopistes migratorius), sfotografowany w roku swojej śmierci (1914) i zarazem roku wymarcia gatunku

Loehle i Eisenbach (2011) wymieniają tylko 6 gatunków ptaków wymarłych po 1500, które zamieszkiwały kontynenty[7]. W Europie, mimo wycięcia niemal wszystkich pierwotnych lasów, nie odnotowano żadnego wymarcia ptasiego gatunku z tego powodu[9].

W Ameryce Północnej wyginęły jak dotąd gołębie wędrowne (Ectopistes migratorius), papugi karolińskie (Conuropsis carolinensis), kaczki labradorskie (Camptorhynchus labradorius) i wilgowrony cienkodziobe (Quiscalus palustris)[6][9]. Lasówka żółta (Vermivora bachmanii) oficjalnie uznawana jest za krytycznie zagrożoną i prawdopodobnie wymarłą (CR[PE]); ostatni lęg odnotowano w 1937, ostatnia obserwacja miała miejsce w 1988[17]. Niepewny jest również status kulika eskimoskiego (Numenius borealis)[9]. Dzięcioł wielkodzioby (Campephilus principalis) oficjalnie uznawany jest za gatunek krytycznie zagrożony (CR), doniesienia o rzekomych stwierdzeniach od 2004 pozostają niepewne; na kontynencie po raz ostatni stwierdzono ten gatunek w 1944. Możliwe, że przetrwał w południowo-wschodniej Kubie, gdzie jednak nie odnotowano żadnych osobników od 1987, mimo intensywnych poszukiwań[18].

Możliwe, że kolejna fala wymarć dotknie Amerykę Południową, w której współcześnie odnaleźć można największe bogactwo gatunków ptaków – na liście South American Classification Committee figuruje ich 3368, co stanowi blisko jedną trzecią wszystkich znanych współcześnie. Wiele z nich występuje wyłącznie na terenie jednego państwa, pasma górskiego czy typu lasu. Niewielki zasięg w połączeniu z wycinką lasów doprowadzić może do ich wyginięcia[6]. Póki co w Ameryce Południowej wymarły jedynie dwa gatunki perkozów – perkoz kolumbijski (Podiceps andinus) i perkozek gwatemalski (Podilymbus gigas), który zamieszkiwał wyłącznie jedno jezioro (Atitlán)[7]. 23 maja 2016 ogłoszono ponowne odkrycie gołąbeczka rdzawego; ostatnia pewna obserwacja miała miejsce w 1941 i gatunek uznano za wymarły[19] (oficjalnie przez IUCN uznawany za gatunek krytycznie zagrożony, gdyż istniały niepotwierdzone stwierdzenia po 1941[20]).

Przyczyny wymierania

[edytuj | edytuj kod]

Z badań wynika, że ptaki owocożerne i owadożerne są bardziej podatne na wymieranie[2].

Kontynenty

[edytuj | edytuj kod]

W przypadku wymarłych ptaków Ameryki Północnej w większości przyczynę ich wymarcia stanowił nadmierny odłów. Wyginięcie lasówki żółtej spowodowało najpewniej niszczenie środowiska jej życia[9]. O kaczce labradorskiej wiadomo zbyt mało, aby dokładnie określić przyczynę wymarcia[9]; wiadomo jednak, że ptaki te były obiektem polowań, wybierano także z gniazd ich jaja[7]. Wilgowrony cienkodziobe, ostatni raz widziane w 1910, zamieszkiwały jedynie jeden bagienny obszar w Meksyku; najprawdopodobniej to jego osuszanie przyczyniło się do wyginięcia owych wilgowronów[7]. W przypadku świergotki rajskiej zasiedlającej niegdyś część kontynentalnej Australii za przyczynę wymarcia uważa się uszczuplenie bazy pokarmowej przez nadmierny wypas i wypalanie traw[21].

Wykonane w 1942 zdjęcie muszarki rdzawopierśnej (Myiagra freycineti), po raz ostatni widzianej w 1983 i wymarłej wskutek introdukcji na wyspę Guam węża Boiga irregularis[22]

Ponieważ ptaki żyjące na wyspach ewoluowały w odosobnieniu od drapieżników, który mogłyby je zabić czy splądrować gniazda, wykształciły inne cechy budowy i zachowania, niż ptaki z kontynentu – takie jak zanik skrzydeł, gniazdowanie na ziemi czy brak lęku przed człowiekiem i innymi drapieżnikami. Ponadto na tropikalnych wyspach panowały stabilne warunki, przez co żyjące na nich ptaki nie musiały zbyt szybko się rozmnażać[9]. U ptaków zamieszkujących wyspy często wymarcie było wynikiem introdukcji na wyspy gatunków inwazyjnych, takich jak węże, mangusty złociste (Herpestes auropunctatus), koty, szczury, myszy, lisy[23], psy, świnie[10], czy kozy i inne kopytne, które polują na ptaki lub niszczą środowisko ich życia[1]. Przykładem było wprowadzenie węża Boiga irregularis na wyspę Guam. Jego rozprzestrzenianie się na wyspie powodowało nie tylko zmniejszanie się populacji ptaków, ale i innych zwierząt, jak owocożernych nietoperzy – rudawek mariańskich (Pteropus mariannus); zwierzęta na wyspie nie kojarzyły bowiem nowego drapieżnika z zagrożeniem[2].

Szkody w środowisku życia ptaków mogą czynić wprowadzone na wyspy kopytne. Przykładowo, na Hawaje wprowadzono świnie domowe (Sus scrofa), które – jako zwierzęta wszystkożerne, jedzące różnorodny pokarm od roślin przez grzyby po padlinę – znacznie niszczyły leśny podszyt. Świnie mogły przyczynić się do wymarcia hawajek czarnolicych (Melamprosops phaeosoma), które pokarmu szukały właśnie w podszycie. Jelenie aksis (Axis axis), sprowadzone na Hawaje w 1868 jako prezent dla ówczesnego króla, żywią się roślinami podszytu, w tym dopiero co rosnącymi drzewami. Podobnie owce domowe (Ovis aries) i muflony śródziemnomorskie (Ovis (a.) musimon) przyczyniają się do niszczenia podszytu. Podobnie czynią kozy, które dodatkowo powodują erozję gleby dzięki swoim zdolnościom do wspinania się po stromych powierzchniach. Bydło domowe (Bos taurus), wprowadzone na Hawaje jako podarunek dla króla Kamehameha I i tworzące duże stada nieraz przekształcało całe połacie lasów w pastwiska; obecnie na tych wyspach nie stanowią już dużego niebezpieczeństwa (w większości zanikły)[24]. Zagrożenie, jakie niosą wprowadzone kopytne wiąże się nie tylko z wymienionymi czynnościami, ale i z zadeptywaniem nor ptaków rurkonosych czy nietypowymi zachowaniami związanymi z niedoborami żywieniowymi – mogą zjadać pisklęta i podloty ptaków morskich. Na wyspie Foula (Szetlandy) obserwowano owce odgryzające kończyny czy głowy młodych rybitw popielatych (Sterna paradisaea) i wydrzyków ostrosternych (Stercorarius parasiticus), zaś na Rùm (Hebrydy Wewnętrzne) widywano jelenie szlachetne (Cervus elaphus) odgryzające głowy piskląt burzyków północnych (Puffinus puffinus) lub próbujące przeżuwać ich kończyny[23].

Do innych przyczyn zanikania ptaków wyspowych należy wycinka i wypalanie lasów oraz wprowadzanie na wyspy obcych gatunków roślin[10]. Przyczynę wymarcia mogą stanowić także zawleczone na wyspy choroby. Na Hawaje w 1826 zawleczono komara Culex quinquefasciatus, którego osobniki przenosiły protista Plasmodium relictum, wywołującego ptasią malarię. Część hawajek występuje już tylko w obszarach leśnych na wyższych wysokościach, gdzie jest za zimno, by mogły tam żyć komary. Zagrożeniem jest dla nich globalne ocieplenie; przewiduje się, że wraz z jego postępem roznoszące ptasią malarię komary będą występować na coraz większych wysokościach, co doprowadzi do zniknięcia kolejnych gatunków[2].

W przypadku niektórych ptaków zamieszkujących wyspy a wymarłych w holocenie, za przyczynę wymarcia można uznać postplejstoceńskie zmiany klimatu i podniesienie się poziomu mórz[7].

Statystyki

[edytuj | edytuj kod]

Według Holocene Extinctions (2009) w całym holocenie wymarły 523 gatunki ptaków; autorzy książki udostępnili ich kompletną listę (dla porównania, wymarłych gatunków ssaków jest mniej, bo 255)[23]. W 2021 IUCN wymieniała 159 gatunków ptaków[16] wymarłych po 1500; dla porównania, w 2011 wyróżniała ich 132[a][9]. IUCN nie uwzględnia jednak w swoich wykazach niektórych gatunków (w tym tych wymarłych przed 1500) oraz podgatunków w ogóle. W 2017 wiadomo było o 63 wymarłych podgatunkach żyjących gatunków ptaków[25]. Gatunki wymarłe w holocenie przed 1500 znane są ze szczątków subfosylnych.

W 2011 roku 14 gatunków uznano za krytycznie zagrożone i przypuszczalnie wymarłe (CR[PE]), jeden za krytycznie zagrożony i prawdopodobnie wymarły na wolności (CR[PEW])[1]arę modrą (Cyanopsitta spixii). W czerwcu 2016 miała jednak miejsce pierwsza od 2000 roku obserwacja ary modrej na wolności, prawdopodobnie dotyczyła jednak ptaka, który uciekł z niewoli[26]. Wrony ogorzałe (Corvus hawaiiensis) mimo próby ponownego wprowadzenia pozostają wymarłe na wolności[1]. Początkowo zaplanowano ich reintrodukcję na 17 listopada 2016[27]. Ostatecznie 5 młodych wron ogorzałych wypuszczono na wolność 14 grudnia 2016. Reintrodukcja nie powiodła się; 3 osobniki zostały znalezione martwe[28], pozostałe 2 zabrano z powrotem do ptaszarni[29]. Hawajki czarnolice (Melamprosops phaeosoma) uznano za prawdopodobnie wymarłe po tym, jak w listopadzie 2004 umarł ostatni osobnik żyjący w niewoli[1].

W 2010 roku 63 gatunków ptaków miało status niedostatecznie rozpoznanych (DD, Data Deficient). Spośród nich dwa znane były na podstawie jednego okazu o niepewnym pochodzeniu: kusotymalek czarnobrewy (Malacocincla perspicillata) i lordzik czarny (Heliangelus zusii), jeden zaś z dwóch okazów: kolcosterek miedziany (Discosura letitiae). Możliwe, że wspomniane gatunki już wymarły, jednak ze względu na brak danych nie można tego stwierdzić z całą pewnością[30].

Lista wymarłych ptaków holocenu (po 1500 roku)

[edytuj | edytuj kod]

W 2021 IUCN (wersja 2021-2) uznawała 159 gatunków wymarłych ptaków[16]:

Nazwa systematyczna[14] Nazwa zwyczajowa[14] Rodzina Występowanie[16] Ostatnie stwierdzenie[25]
Dromaius minor syn. Dromaius ater[b] emu czarne kazuarowate wyspa King (Australia) 1803–1836
Dromaius baudinianus[b] emu małe kazuarowate Wyspa Kangura (Australia) 1819 (1827?)
Podilymbus gigas perkozek gwatemalski perkozy Gwatemala 1986
Tachybaptus rufolavatus perkozek długodzioby perkozy Madagaskar (tylko na jeziorze Alaotra i jego okolicach) 1985
Podiceps andinus perkoz kolumbijski perkozy Kolumbia 1977
Bulweria bifax tajfunnik mały burzykowate Święta Helena (teryt. zamorskie Wlk. Brytanii) po 1502
Pterodroma rupinarum petrel atlantycki burzykowate Święta Helena (teryt. zamorskie Wlk. Brytanii) po 1502
Phalacrocorax perspicillatus kormoran okularowy kormorany Wyspa Beringa (Rosja) 1852
Ixobrychus novaezelandiae bączek nowozelandzki czaplowate Nowa Zelandia 1870
Nycticorax duboisi ślepowron duży czaplowate Reunion (Maskareny) 1671–1672
Nycticorax mauritianus ślepowron maurytyjski czaplowate Mauritius (Maskareny) 1693
Nycticorax megacephalus ślepowron wielkogłowy czaplowate Rodrigues (Maskareny) 1726
Nyctanassa carcinocatactes ślepowron wielkodzioby czaplowate Bermudy 1623
Threskiornis solitarius ibis reunioński ibisowate Rodrigues (Maskareny) 1708
Alopochen kervazoi kazarka reuniońska kaczkowate Reunion (Maskareny) 1672
Alopochen mauritiana gęsiówka maurytyjska kaczkowate Mauritius (Maskareny) 1693
Anas marecula rożeniec krótkodzioby kaczkowate wyspa Amsterdam (teryt. zamorskie Francji) 1793
Anas theodori cyraneczka maskareńska kaczkowate Mauritius (Maskareny) 1696 (1710?)
Camptorhynchus labradorius kaczka labradorska kaczkowate USA i Kanada 1875 (1878?)
Mergus australis tracz nowozelandzki kaczkowate Wyspy Auckland (Nowa Zelandia) 1902
Chenonetta finschi grzywienka nowozelandzka kaczkowate Nowa Zelandia 1442–1953
Colaptes oceanicus dzięcioł bermudzki dzięciołowate Bermudy XVII wiek
Falco duboisi pustułka reuniońska sokołowate Reunion 1671–1672
Caracara lutosa karakara meksykańska sokołowate wyspa Guadalupe (Meksyk) 1900
Coturnix novaezelandiae przepiórka nowozelandzka kurowate Nowa Zelandia 1875
Mundia elpenor chruścielowiec atlantycki chruściele Wyspa Wniebowstąpienia 1656
Laterallus podarces derkaczyk wielki chruściele Święta Helena po 1502
Dryolimnas augusti chruścielowiec reunioński chruściele Reunion 1671–1672
Aphanapteryx bonasia chruścielowiec rdzawy chruściele Mauritius (Maskareny) 1693
Aphanapteryx leguati chruścielowiec rodrigueski chruściele Rodrigues (Maskareny) 1726
Diaphorapteryx hawkinsi wodnik krzywodzioby chruściele Wyspy Chatham (Nowa Zelandia) po 1350 (XIX wiek?)
Fulica newtoni łyska maskareńska chruściele Reunion i przypuszczalnie Mauritius (Maskareny) 1693
Gallinula nesiotis kokoszka atlantycka chruściele Tristan da Cunha (teryt. zamorskie Wlk. Brytanii) 1873
Cabalus modestus wodnik brązowy chruściele Wyspy Chatham (Nowa Zelandia) 1895–1900
Hypotaenidia dieffenbachii wodnik chathamski chruściele Wyspy Chatham (Nowa Zelandia) 1840
Hypotaenidia pacifica wodnik pacyficzny chruściele Tahiti 1777 (1844?)
Hypotaenidia wakensis wodnik mikronezyjski chruściele Wake (teryt. zamorskie USA) 1945
Hypotaenidia poeciloptera wodnik brązowogrzbiety chruściele Fidżi 1890 (1973?)
Porphyrio albus modrzyk mały chruściele Lord Howe (Australia) 1790
Porphyrio caerulescens modrzyk reunioński chruściele Reunion (Maskareny) 1734
Fulica newtonii łyska maskareńska chruściele Reunion, Mauritius(?) po 1693
Porphyrio mantelli takahe północny chruściele Wyspa Północna (Nowa Zelandia) 1894
Porphyrio kukwiedei modrzyk wielki chruściele Nowa Kaledonia (teryt. zamorskie Francji) 1890?
Porphyrio paepae modrzyk markizyjski chruściele Markizy 1902 (1937?)
Tribonyx hodgenorum kureczka nowozelandzka chruściele Nowa Zelandia 1769
Zapornia astrictocarpus kureczka atlantycka chruściele Święta Helena (teryt. zamorskie Wlk. Brytanii) po 1502?
Zapornia monasa kureczka mikronezyjska chruściele Wyspy Karolińskie (Mikronezja) 1827–1828
Zapornia nigra kureczka polinezyjska chruściele Tahiti 1784
Zapornia palmeri karliczka hawajska chruściele Hawaje (USA) 1944 (1945?)
Zapornia sandwichensis kureczka hawajska chruściele Hawaje 1884 (1893?)
Haematopus meadewaldoi[c] ostrygojad kanaryjski ostrygojady Wyspy Kanaryjskie (Hiszpania) 1913 (1940?)
Prosobonia leucoptera brodźczyk białoskrzydły bekasowate Tahiti 1773
Prosobonia cancellata brodźczyk polinezyjski bekasowate Kiritimati 1850
Prosobonia ellisi brodźczyk rudobrewy bekasowate Wyspy Towarzystwa (Polinezja Francuska) 1777
Coenocorypha (h.) barrierensis[c] bekas plamisty bekasowate Nowa Zelandia 1870
Coenocorypha (h.) iredalei[c] bekas rdzawy bekasowate Nowa Zelandia 1964
Pinguinus impennis alka olbrzymia alki północny Atlantyk 1852
Pezophaps solitaria dront samotny gołębiowate Rodrigues (Maskareny) 1754
Raphus cucullatus dront dodo gołębiowate Mauritius (Maskareny) 1662–1693
Alectroenas nitidissimus koralczyk maurytyjski gołębiowate Mauritius (Maskareny) 1826
Alectroenas payandeei koralczyk rodrigueski gołębiowate Rodrigues 1601–1691?
Streptopelia duboisi synogarlica reuniońska gołębiowate Reunion (Maskareny) 1705
Streptopelia cicur synogarlica maurytyjska gołębiowate Mauritius 1730
Streptopelia rodericana synogarlica maskareńska gołębiowate Rodrigues 1726
Columba jouyi gołąb srebrnokryzy gołębiowate Okinawa, Wyspy Kerama i Wyspy Daitō (Riukiu, Japonia) 1936
Columba thiriouxi gołąb maurytyjski gołębiowate Mauritius 1730
Columba versicolor gołąb boniński gołębiowate Ogasawara (Japonia) 1889
Ectopistes migratorius gołąb wędrowny gołębiowate USA i Kanada 1914
Pampusana ferrugineus atolowczyk rdzawopierśny gołębiowate Vanuatu 1774
Pampusana salamonis atolowczyk grubodzioby gołębiowate Wyspy Salomona 1927
Microgoura meeki korończyk gołębiowate Wyspy Salomona 1904
Caloenas maculata nikobarczyk plamisty gołębiowate Polinezja Francuska lata 20. XIX wieku
Ptilinopus mercierii owocożer czerwonowąsy gołębiowate Markizy (Polinezja Francuska) 1922
Amazona martinicana papugowate Martynika (teryt. zamorskie Francji) 1742
Amazona violacea amazonka fioletowa papugowate Gwadelupa (teryt. zamorskie Francji) 1742
Ara tricolor ara trójbarwna papugowate Kuba 1864 (1876?)
Psittacara labati szmaragdolotka białodzioba papugowate Gwadelupa (teryt. zamorskie Francji) 1750
Conuropsis carolinensis papuga karolińska papugowate USA 1918
Eclectus infectus barwnica pacyficzna papugi wschodnie Tonga prawdopodobnie po 1793
Cyanoramphus ulietanus modrolotka brązowogłowa papugi wschodnie Raiatea (Polinezja Francuska) 1773–1774
Cyanoramphus zealandicus modrolotka czarnoczelna papugi wschodnie Wyspy Towarzystwa (Polinezja Francuska) 1844
Lophopsittacus mauritianus papuga maurytyjska papugi wschodnie Mauritius (Maskareny) 1673–1675
Mascarinus mascarin papuga maskareńska papugi wschodnie Reunion (Maskareny) 1784
Necropsittacus rodricanus papuga rodrigueska papugi wschodnie Rodrigues (Maskareny) 1761
Nestor productus nestor skalny kakapowate wyspa Norfolk (Australia) 1851
Psephotellus pulcherrimus świergotka rajska papugi wschodnie Australia 1927[25]/1928[1]
Psittacula bensoni aleksandretta szara papugi wschodnie Mauritius (Maskareny) 1759
Psittacula exsul aleksandretta maskareńska papugi wschodnie Rodrigues (Maskareny) 1875
Psittacula wardi aleksandretta seszelska papugi wschodnie Seszele 1881–1906
Coua delalandei kuja białogardła kukułkowate Madagaskar 1834
Nannococcyx psix kukułka karłowata kukułkowate Święta Helena (teryt. zamorskie Wlk. Brytanii) 1500–1800
Bermuteo avivorus myszołów bermudzki jastrzębiowate Bermudy 1603?
Ninox albifacies sowica białolica puszczykowate Nowa Zelandia 1914 (1930?)
Mascarenotus grucheti uszatnik mały puszczykowate Reunion (Maskareny) XVIII wiek
Mascarenotus murivorus uszatnik średni puszczykowate Rodrigues (Maskareny) 1726
Mascarenotus sauzieri uszatnik duży puszczykowate Mauritius (Maskareny) 1800–1850
Aegolius gradyi włochatka bermudzka puszczykowate Bermuda XVII wiek
Chlorostilbon bracei pląśnik bahamski kolibrowate Bahamy 1877
Chlorostilbon elegans pląśnik karaibski kolibrowate Bahamy 1860
Upupa antaios dudek wielki dudki Święta Helena (teryt. zamorskie Wlk. Brytanii) po 1502?
Pyrocephalus (r.) dubius[c] żarek mały tyrankowate Galapagos lata 80. XX wieku
Xenicus longipes łazik zaroślowy bargliki Nowa Zelandia 1972
Xenicus lyalli łazik południowy bargliki Nowa Zelandia 1894
Philydor novaesi liściowiec leśny garncarzowate Brazylia 2011
Myadestes myadestinus klarnetnik krótkodzioby drozdowate Hawaje 1989
Myadestes (l.) woahensis[c] klarnetnik brązowy drozdowate Hawaje 1825
Turdus ravidus drozd reliktowy drozdowate Kajmany (teryt. zamorskie Wlk. Brytanii) 1938
Zoothera terrestris drozdoń boniński drozdowate Ogasawara (Japonia) 1828
Poodytes (p.) rufescens[c] kępaczek białogardły świerszczaki Wyspy Chatham (Nowa Zelandia) 1892
Nesillas aldabrana chaszczak aldabrański trzciniaki Seszele 1983
Acrocephalus astrolabii trzciniak polinezyjski trzciniaki Mikronezja 1826–1829
Acrocephalus luscinius trzciniak słowiczy trzciniaki Guam 1969
Acrocephalus musae trzciniak kremowy trzciniaki Wyspy Towarzystwa 1870–1887
Acrocephalus nijoi trzciniak brunatny trzciniaki Mariany Północne 1995
Acrocephalus yamashinae trzciniak mariański trzciniaki Mariany Północne lata 70. XX wieku
Gerygone insularis krzakówka wyspowa buszówkowate Lord Howe (Australia) 1918
Myiagra freycineti muszarka rdzawopierśna monarki Guam 1984
Pomarea fluxa pacyficzka okopcona monarki Markizy (Polinezja Francuska) 1977
Pomarea nukuhivae pacyficzka samotna monarki Markizy (Polinezja Francuska) lata 30. XX wieku
Pomarea pomarea pacyficzka aksamitna monarki Wyspy Towarzystwa (Polinezja Francuska) 1823
Turnagra capensis rdzawka południowa fletówki Nowa Zelandia 1963
Turnagra tanagra rdzawka północna fletówki Nowa Zelandia 1955
Zosterops (c.) conspicillatus szlarnik pacyficzny szlarniki Guam 1983
Zosterops semiflavus szlarnik złotobrewy szlarniki Mary Anne Island 1870–1900
Zosterops strenuus szlarnik wyspowy szlarniki Lord Howe (Australia) 1918
Anthornis melanocephala szmaragdowiec żółtooki miodojady Wyspy Chatham (Nowa Zelandia) 1906
Chaetoptila angustipluma czarnouch reliktowce Hawaje 1859
Moho apicalis reliktowiec leśny reliktowce Oʻahu 1837
Moho bishopi reliktowiec duży reliktowce Molokaʻi 1904
Moho braccatus reliktowiec mały reliktowce Kauaʻi 1985 (1987?)
Moho nobilis reliktowiec górski reliktowce Hawaiʻi 1902 (1934?)
Foudia delloni wikłacz reunioński wikłaczowate Reunion 1672
Akialoa ellisiana hawajka sierpodzioba łuszczakowate Hawaje 1837 (1940?)
Akialoa lanaiensis hawajka długodzioba łuszczakowate Hawaje 1892
Akialoa obscura hawajka cienkodzioba łuszczakowate Hawaje 1903 (1940?)
Akialoa stejnegeri hawajka samotna łuszczakowate Hawaje 1969
Ciridops anna hawajka palmowa łuszczakowate Hawaje 1892
Melamprosops phaeosoma hawajka czarnolica łuszczakowate Hawaje 2004
Drepanis funerea hawajka czarna łuszczakowate Hawaje 1907
Drepanis pacifica hawajka żółtorzytna łuszczakowate Hawaje 1898
Dysmorodrepanis munroi hawajka hakodzioba łuszczakowate Hawaje 1913 (1918?)
Paroreomyza flammea hawajka płomienna łuszczakowate Hawaje 1963
Chloridops kona hawajka kraterowa łuszczakowate Hawaje 1892
Rhodacanthis flaviceps hawajka żółtawa łuszczakowate Hawaje 1891
Rhodacanthis palmeri hawajka złotogłowa łuszczakowate Hawaje 1896
Himatione fraithii hawajka szkarłatna łuszczakowate Laysan 1923
Hemignathus lucidus hawajka półżuchwowa łuszczakowate Oʻahu 1893
Viridonia sagittirostris hawajka ostrodzioba łuszczakowate Hawaje 1901
Loxops wolstenholmei hawajka rdzawa łuszczakowate Oʻahu 1893
Pipilo naufragus pipil bermudzki pasówki Bermudy 1610
Quiscalus palustris wilgowron cienkodzioby kacykowate Meksyk 1910
Chaunoproctus ferreorostris łuskówka łuszczakowate Ogasawara (Japonia) 1828 (1890?)
Aplonis corvina skworczyk kruczy szpakowate Wyspy Karolińskie (Mikronezja) 1828
Aplonis fusca skworczyk ogorzały szpakowate wyspa Norfolk (Australia) 1923
Aplonis mavornata skworczyk skromny szpakowate Wyspy Cooka (Nowa Zelandia) 1825
Aplonis ulietensis skworczyk wulkaniczny szpakowate Raiatea 1774
Fregilupus varius szpak reunioński szpakowate Reunion (Maskareny) 1838
Necropsar rodericanus szpak maskareński szpakowate Rodrigues (Maskareny) 1726
Heteralocha acutirostris kurobród różnodzioby koralniki Nowa Zelandia 1907

Gatunki wymarłe po 1500 roku, nierozpoznawane przez IUCN

[edytuj | edytuj kod]
Ilustracja z 1790, jedyne znane przedstawienie Alopecoenas norfolkensis

Część wymarłych po 1500 roku gatunków nie jest rozpoznana przez IUCN[25]:

  • Alopecoenas norfolkensis (gołębiowate) – znany wyłącznie z jednego rysunku wykonanego przez Johna Huntera (1790). Według komentarza do ilustracji gatunek ten zamieszkiwał wyspę Norfolk; to, że zamieszkują ją gołębie (nie wspomniał jakie) odnotował już w marcu 1788[31]
  • Anas fuscescens (kaczkowate) – status tego gatunku jest niepewny, znany jest wyłącznie z trzech opisów (ostatni pochodził z 1824), zamieszkiwał Nową Fundlandię, poza tym nie wiadomo o nim nic; późniejsi autorzy nie byli w stanie zidentyfikować gatunku. Zważywszy na fakt wymarcia kaczki labradorskiej, możliwe że A. funescens rzeczywiście istniała, jednak wymarła jeszcze wcześniej[3]
  • Hypsipetes cowlesi (bilbile), znany tylko ze szczątków subfosylnych pozyskanych na wyspie Rodrigues w 1974[32]; wymarł być może przed 1691[25]
  • Necropsittacus borbonicus – gatunek hipotetyczny, patrz: papuga rodrigueska
  • Nesoenas cicur (gołębiowate) – znany wyłącznie z subfosylnego skoku pozyskanego w 2008 na Mauritiusie[33]; wymarł po 1730[25]
  • Nycticorax olsoni (czaplowate) – znany z fragmentów kości znalezionych w jaskiniach i pokładach guana na Wyspie Wniebowstąpienia[34]; wymarł po 1555[25]
  • Puffinus spelaeus (burzykowate) – znany wyłącznie ze szczątków subfosylnych z dwóch dystryktów Wyspy Południowej[35]; według autorów The Sixth Extinction wymarł między 1556 a 1858[25]
  • Tyto cavatica (płomykówkowate) – opisana ze szczątków subfosylnych wydobytych z jednej z jaskiń Portoryko; z 1912 pochodzi doniesienie o sowach zamieszkujących jaskinie tej wyspy, być może dotyczy tego gatunku[3]
  • Tyto pollens (płomykówkowate) – znana ze szczątków subfosylnych, sowy te zamieszkiwały wyspy Great Exuma i prawdopodobnie Andros (Bahamy); możliwe, że przeżyły do XVI wieku[3]
  • chruścielowiec maurytyjski (Dryolimnas chekei) – gatunek opisany w 2019 ze szczątków subfosylnych z Mauritiusa[36], jeszcze niesklasyfikowany przez IUCN

Podgatunki

[edytuj | edytuj kod]

Strona The Sixth Extinction wymienia 63 podgatunki ptaków wymarłe od 1500 roku[25]. Większość z nich nie posiada odrębnych polskich nazw, jeśli takowe są, podane zostały za Kompletną listą ptaków świata UJ[14]. W przeciwieństwie do listy wymarłych gatunków w poniższej liście zastosowano kolejność alfabetyczną, nie systematyczną.

Nazwa systematyczna[14][25] Nazwa zwyczajowa gatunku/podgatunku[14] Rodzina[14] Ostatnie stwierdzenie[25]
Acrocephalus familiaris familiaris trzciniak cienkodzioby trzciniaki 1913–1923
Aimophila ruficeps sanctorum gajówek rdzawołbisty pasówki lata 70. XX wieku
Amaurolimnas concolor concolor chruścielak jednobarwny chruściele 1881
Poliolimnas cinereus brevipes
syn. Amaurornis cinerea brevipes
bagiewnik białobrewy chruściele 1911 (1925?)
Amazona vittata gracilipes amazonka niebieskoskrzydła papugowate 1899
Ammospiza maritima nigrescens
syn. Ammodramus maritimus nigrescens
bagiennik żółtoczelny
nazwa podgatunku: bagiennik ciemny
pasówki 1987
Amytornis modestus inexpectatus zielak tęgodzioby chwostkowate 1886
Amytornis modestus modestus zielak tęgodzioby chwostkowate 1936
Amytornis textilis carteri zielak grubodzioby chwostkowate 1916
Amytornis textilis giganturus zielak grubodzioby chwostkowate 1909
Amytornis textilis macrourus zielak grubodzioby chwostkowate 1910
Anas georgica niceforoi rożeniec żółtodzioby kaczkowate 1952
Anas gracilis remissa cyraneczka australijska[d] kaczkowate 1969
Anhinga rufa chantrei wężówka afrykańska wężówki 1991
Apalopteron familiare familiare boninka szlarniki 1941
Apteryx owenii iredalei kiwi mały kiwi 1875
Athene cunicularia amaura pójdźka ziemna puszczykowate 1900
Athene cunicularia guadeloupensis pójdźka ziemna puszczykowate 1900
Buteo japonicus oshiroi myszołów amurski jastrzębiowate 1973
Centropus toulou assumptionis kukal malgaski kukułkowate 1906 (lata 20. XX wieku?)
Colaptes auratus rufipileus dzięcioł różowoszyi dzięciołowate 1906
Columba palumbus maderensis grzywacz gołębiowate 1904
Columba vitiensis godmanae gołąb białogardły gołębiowate 1863
Cyanoramphus novaezelandiae erythrotis modrolotka czerwonoczelna papugi wschodnie 1890
Cyanoramphus novaezelandiae subflavescens modrolotka czerwonoczelna
nazwa podgatunku: modrolotka pustelnicza
papugi wschodnie 1889
Dasyornis broadbenti litoralis kolcopiórek rudy kolcopiórki 1908
Dromaius novaehollandiae diemenensis emu kazuarowate 1852 (1873?)
Dryocopus javensis cebuensis dzięcioł białobrzuchy dzięciołowate 2001
Dryolimnas cuvieri abbotti chruścielowiec białogardły chruściele 1908–1937
Eclectus roratus westermani barwnica papugi wschodnie 1899
Gymnocrex plumbeiventris intactus derkaczak szarobrzuchy chruściele 1872
Haemorhous mexicanus mcgregori dziwuszka ogrodowa
nazwa podgatunku: dziwuszka reliktowa
łuszczakowate 1938
Hemiphaga novaeseelandiae spadicea garlica maoryska
nazwa podgatunku: garlica pacyficzna
gołębiowate lata 50. XX wieku
Hypotaenidia philippensis macquariensis wodnik białobrewy
nazwa podgatunku: wodnik południowy
chruściele 1879
Icterus leucopteryx bairdi kacyk jasnoskrzydły kacykowate 1938 (1967?)
Lalage leucopyga leucopyga gąsienicojad białolicy liszkojady 1942
Laterallus jamaicensis jamaicensis derkaczyk śniady chruściele lata 70. XX wieku
Lewinia pectoralis clelandii wodnik kusy chruściele 1932
Melopyrrha portoricensis grandis
syn. Loxigilla portoricensis grandis
gilówka rdzawoczelna
nazwa podgatunku: gilówka duża
tanagrowate 1929
Mareca strepera couesi krakwa
nazwa podgatunku: krakwa pstrokata
kaczkowate 1874
Myadestes lanaiensis lanaiensis klarnetnik blady drozdowate 1931
Streptopelia picturata aldabrana
syn. Nesoenas picturatus aldabranus
synogarlica brunatna gołębiowate 1974
Streptopelia picturata rostrata
syn. Nesoenas picturatus rostratus
synogarlica brunatna
nazwa podgatunku: synogarlica seszelska
gołębiowate przed 2012
Ninox novaeseelandiae albaria sowica ciemnolica
nazwa podgatunku: sowica wyspowa
puszczykowate 1940
Ninox novaeseelandiae undulata sowica ciemnolica
nazwa podgatunku: sowica kukułcza
puszczykowate 1996
Nycticorax caledonicus crassirostris ślepowron rdzawy czaplowate 1889
Paroreomyza montana montana hawajka górska łuszczakowate 1937
Pipilo maculatus consobrinus pipil czarnogrzbiety pasówki 1897
Sittiparus varius orii
syn. Poecile varius orii
sikora rdzawa sikory 1938
Psittacara chloropterus maugei szmaragdolotka haitańska
nazwa podgatunku: szmaragdolotka portorykańska[e]
papugowate 1892
Rhipidura fuliginosa cervina wachlarzówka posępna
nazwa podgatunku: wachlarzówka płowobrewa
wachlarzówki 1924–1928
Rhipidura rufifrons uraniae wachlarzówka rdzawa
nazwa podgatunku: wachlarzówka guamska
wachlarzówki 1984
Salpinctes obsoletus exsul skalik złotorzytny strzyżyki 1952
Curruca melanocephala norrisae
syn. Sylvia melanocephala norrisae
pokrzewka aksamitna pokrzewki 1939
Struthio camelus syriacus struś czerwonoskóry
nazwa podgatunku: struś syryjski
strusie 1940–1945 (1966?)
Thryomanes bewickii brevicauda strzyżyk myszaty strzyżyki 1897
Thryomanes bewickii leucophrys strzyżyk myszaty strzyżyki 1968
Todiramphus gambieri gambieri łowczyk rudobrewy zimorodkowate 1841
Troglodytes aedon martinicensis strzyżyk śpiewny
nazwa podgatunku: strzyżyk antylski
strzyżyki 1886
Turdus poliocephalus poliocephalus drozd wyspowy drozdowate 1975
Turdus poliocephalus vinitinctus drozd wyspowy drozdowate 1918
Tympanuchus cupido cupido preriokur dwuczuby kurowate 1932
Tympanuchus phasianellus hueyi preriokur bażanci kurowate 1952
  1. Za część zmian w liczbach gatunków o poszczególnym statusie odpowiadają wyłącznie zmiany w systematyce.
  2. a b Na Kompletnej liście ptaków świata takson ten uznawany jest za podgatunek emu.
  3. a b c d e f Na Kompletnej liście ptaków świata takson ten uznawany jest za podgatunek.
  4. Gatunek nieuznawany przez autorów Kompletnej listy ptaków świata, umieszczany w obrębie cyraneczki szarej (Anas gibberifrons) jako podgatunek.
  5. Uznawana niekiedy za odrębny gatunek, np. na Kompletnej liście ptaków świata.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c d e f We have lost over 150 bird species since 1500. BirdLife International, 2011. [dostęp 2017-05-12].
  2. a b c d Navjot S. Sodhi, Barry W. Brook, and Corey J. A. Bradshaw: Causes and Consequences of Species Extinctions. W: The Princeton Guide to Ecology. T. 1. Princeton University Press, 2009, s. 514–520.
  3. a b c d e f Julian P. Hume, Michael Walters: Extinct Birds. A&C Black, 2012, s. 11, 125–126, 192–193, 329. ISBN 978-1-4081-5862-3.
  4. a b Introduction. W: Walter Rothschild: Extinct Birds. 1907, s. vii–ix.
  5. C.W.R. Rothschild’s ' Extinct Birds. „The Auk”. 25, s. 238–240, 1908. 
  6. a b c Will we soon see another wave of bird extinctions in the Americas?. The Conservation. Academic rigour, journalistic flair, 8 kwietnia 2016. [dostęp 2017-05-12].
  7. a b c d e f g h Craig Loehle & Willis Eschenbach. Historical bird and terrestrial mammal extinction rates and causes. „Diversity and Distributions”, s. 1–8, 2011. 
  8. Butchart, S. H. M., Stattersfield, A. J. and Brooks, T. M. Going or gone: defining ‘Possibly Extinct’ species to give a truer picture of recent extinctions. „Bulletin of the British Ornithologists’ Club”. 126A, s. 7–24, 2006. 
  9. a b c d e f g h i S. Jacob Socolar, David S. Wilcove: Threatened Birds. W: Encyclopedia of Biodiversity. Simon A. Levin (red.). Wyd. 2. Academic Press, 2013, s. 180–190. ISBN 978-0-12-384720-1.
  10. a b c d David W. Steadman. Prehistoric Extinctions of Pacific Island Birds: Biodiversity Meets Zooarchaeology. „Science”. 267, 1995. 
  11. New Zealand plant and vertebrate species known to be extinct. W: Tennyson, Alan & Paul Martinson: Extinct birds of New Zealand. Wellington: Te Papa Press, 2006.
  12. Alan J.D. Tennyson. The origin and history of New Zealand’s terrestrial vertebrates. „New Zealand Journal of Ecology”. 34 (1), s. 6–27, 2010. 
  13. Ore Carmia, Christopher C. Witt, Alvaro Jaramillo, John P. Dumbacher. Phylogeography of the Vermilion Flycatcher species complex: Multiple speciation events, shifts in migratory behavior, and an apparent extinction of a Galápagos-endemic bird species. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 102, s. 152–173, 2016. DOI: 10.1016/j.ympev.2016.05.029. 
  14. a b c d e f g Mielczarek, P. & M. Kuziemko: Kompletna lista ptaków świata. 2021-11-03. [dostęp 2021-11-21].
  15. In Australia, the extinction of birds since 1750 can be linked to human impacts. BirdLife International, 2008. [dostęp 2017-05-12].
  16. a b c d The IUCN Red List of threatened Species. iucn.org, 2021. [dostęp 2021-11-21].
  17. Bachman’s Warbler Vermivora bachmanii. BirdLife International. [dostęp 2017-05-12].
  18. Ivory-billed Woodpecker Campephilus principalis. BirdLife International. [dostęp 2017-05-18].
  19. Shaun Hurrell: Extremely rare ‘Species X’ rediscovered in Brazil after 75 year disappearance. BirdLife International Americas, 23 maja 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-04-17)].
  20. Species factsheet: Columbina cyanopis. BirdLife International, 2021. [dostęp 2021-11-21]. (ang.).
  21. Paradise Parrot Psephotellus pulcherrimus. BirdLife International. [dostęp 2017-05-12].
  22. Guam Flycatcher Myiagra freycineti. BirdLife International. [dostęp 2017-05-18].
  23. a b c Tommy Tyrberg: 4. Holocene avian extinctions. W: Samuel T. Turvey: Holocene Extinctions. Oxford University Press, 2009, s. 63–106, 158–159. ISBN 978-0-19-953509-5.
  24. Kelly Iknayan & Jonathan Dobbie: Ungulates. Maui Forest Birds. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-05-04)].
  25. a b c d e f g h i j k Maas, P.H.J: Globally Extinct Birds. The Sixth Extinction, 2017-10-22. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-02-25)].
  26. Spix’s Macaw Cyanopsitta spixii. BirdLife International. [dostęp 2017-05-12].
  27. John R. Platt: The Hawaiian Crow Is Ready to Make Its Big Comeback. Audubon, 5 października 2016. [dostęp 2017-05-12].
  28. Endangered Hawaiian crows reintroduced into wild have rough going. KHON2, 27 grudnia 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-31)].
  29. Russel McLendon: Hawaiian crows return from extinction in wild. mnn, 28 grudnia 2017.
  30. Stuart H.M. Butchart, Jeremy P. Bird. Data Deficient birds on the IUCN Red List: What don’t we know and why does it matter?. „Biological Conservation”. 143 (1), s. 239–247, 2010. DOI: 10.1016/j.biocon.2009.10.008. 
  31. Joseph Forshaw: Pigeons and Doves in Australia. Csiro Publishing, 2015, s. 84. ISBN 978-1-4863-0404-2.
  32. Hume, Julian P. A new subfossil bulbul (Aves: Passerines: Pycnonotidae) from Rodrigues Island, Mascarenes, south-western Indian Ocean. „Ostrich”. 86 (3), s. 247, 2015. 
  33. Hume, J.P. Systematics, morphology, and ecology of pigeons and doves (Aves: Columbidae) of the Mascarene Islands, with three new species. „Zootaxa”. 3124, s. 1–62, 2011. 
  34. Bourne, W. R. P., Ashmole, N. P. & Simmons K. E. L. A new subfossil night heron and a new genus for the extinct rail from Ascension Island, central tropical Atlantic Ocean. „Ardea”. 91 (1), s. 45–51, 2003. 
  35. Michaux, B: Scarlett’s shearwater. the New Zealand Birds Online, 2013. [dostęp 2017-05-15].
  36. Julian P. Hume. Systematics, morphology and ecology of rails (Aves: Rallidae) of the Mascarene Islands, with one new species. „Zootaxa”. 4626 (1), 2019. DOI: 10.11646/zootaxa.4626.1.1. (ang.).